دونالد ترامپ در فرمان اجرایی که روز دوشنبه صادرکرد، رهبر جمهوری اسلامی، بیت او و همه منصوبان اش و هشت فرمانده نیروی دریایی، هوایی و زمینی سپاه مرتبط با اقدامات تحریک آمیز اخیر ایران را تحریم کرد. رئیس جمهور آمریکا گفت، این تحریم ها پاسخی به عملکرد مخرب ایران و گروه های نیابتی اش است و رهبر ایران به عنوان مسئول رفتار به گفته او خصمانه رژیم، هدف گرفته شده است.
در سه ماه اخیر روند متناوب تنش ها بین ایران و آمریکا در هر مرحله شدت بیشتری گرفت. اما سرنگونی پهپاد گلوبال هاوک با موشک زمین به هوای سپاه، به آنچه که ترامپ خویشتن داری آمریکا می خواند، پایان داد و موجب شد او دستور اقدام نظامی هدفمند به ایران را صادر کند. ترامپ در آخرین لحظه ها انگشت خود را از روی ماشه برداشت و به جای آن برای امضاء فرمان اجرایی تحریم ها دست به قلم شد.
همزمان با صدور این فرمان، استیو منوچین، وزیر خزانه داری آمریکا اعلام کرد، تا پایان هفته نام محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران نیز به فهرست تحریم ها افزوده می شود. تحریم ظریف در صورتی که اجرایی شود به معنی عدم صدور ویزای آمریکا، بلوکه اموالش در خارج از کشور و تحریم همه افرادی خواهد بود که با او تجارت می کنند. به این ترتیب ظریف از ورود به کشوری منع می شود که سال های طولانی از جوانی و میانسالی خود را به عنوان دانشجو، دبیر انجمن اسلامی، سرباز امریه ای، مشاور سیاسی، رایزن، کاردار نمایندگی ایران در سازمان ملل و سپس نماینده ایران در این سازمان سپری کرده بود. البته در مورد این تحریم نیز مانند دیگر تحریم ها، احتمال در نظر گرفتن استثناهایی وجود دارد.
تحریم وزیر امور خارجه و رهبر ایران در شرایطی که آمریکا بر مذاکره تاکید دارد، از نگاه تهران و برخی تحلیلگران در خارج از ایران، به معنی از بین رفتن امکان پیشرفت دیپلماسی است. مجید تخت روانچی، نماینده ایران در سازمان ملل در واکنش به این تحریم ها گفت، نمی توان در سایه تحریم مذاکره کرد. ظریف هم در توییتر به تندروهایی اشاره کرد که عطش جنگ دارند و عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه به خبرنگاران گفت، تحریمی نبوده که آمریکا علیه ایران اعمال نکند، اما آیا دستاوردی هم داشته است.
از هجدهم اردیبهشت ماه سال گذشته که ترامپ وعده پاره کردن برجام را عملی کرد، مجموعه وسیعی از تحریم ها شامل تحریم های نفتی، پتروشیمی، فلزات و تحریم اشخاص حقیقی و حقوقی علیه ایران اعمال شد. این تحریم ها صادرات نفت ایران را به زیر 400 هزار بشکه در روز کاهش داد و به شرایط نابسامان اقتصادی ایران در نتیجه سال ها سوء مدیریت و فساد دامن زد. به نحوی که نرخ تورم به بالای 50 درصد و رشد اقتصاد به منفی چهار و نیم درصد سقوط کرد و نرخ رشد تولید ناخالص داخلی ایران، هم تراز نیکاراگوئه شد. هرچند هدف این تحریم ها تغییر رفتار جمهوری اسلامی اعلام شده بود، فشار سنگینی بر مردم عادی تحمیل کرد و مسئولان نیز گناه همه کاستی ها و ناکارآمدی ها را به گردن تحریم ها انداختند.
اما تحریم های جدید به طور مستقیم دفتر رهبر و نهادهای وابسته به آن را هدف گرفته، و قصد دارد دسترسی به میلیاردها دلار دارایی آن را مسدود کند. دفتری که به ادعای مایک پومپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، با تحمیل هزینه بر مردم، خود را غنی کرده است. از آنجایی که در سه دهه گذشته دفتر رهبری و نهادهای وابسته به آن، گزارش شفاف دارایی های خود را منتشر نکرده اند، برآورد دقیق اموال تحت اختیار آنها دشوار است، اما رویترز در گزارشی تحقیقی که سال 2011 منتشر کرد، مدعی شد، ثروت ستاد اجرای فرمان امام که تحت کنترل بیت رهبری است 95 میلیارد دلار برآورد می شود. وزارت خزانه داری آمریکا بیشتر مدعی شده بود، این ستاد متشکل از شبکه ای از 37 شرکت است که به طور محرمانه برای حکومت ایران سرمایه گذاری می کنند. بنابراین گزارش، دو موسسه اصلی وابسته به ستاد فرمان اجرایی امام، در آفریقاق جنوبی، کرواسی و امارات متحده عربی سرمایه گذاری کرده اند. البته دفتر رهبری جمهوری اسلامی هیچ یک از این گزارش ها را تایید نکرده است.
با این وجود برخی تحلیلگران بر این باورند تحریم های جدید علیه آیت الله خامنه ای و نزدیکان او بیشتر جنبه سمبولیک داشته و پیامدهای جدی به همراه ندارد. در مقابل گروهی از کارشناسان به گستردگی فعالیت های اقتصادی ستاد اجرایی فرمان امام و دیگر نهادهای وابسته به بیت رهبری اشاره کرده و می گویند، کثرت بخش های تحت کنترل این شرکت ها، از ساخت و ساز گرفته تا صنایع، بانکداری و انرژی، و همچنین فعالیت های برون مرزی، آنها را در مقابل تحریم ها آسیب پذیر می کند.
ترامپ در فرمان اجرایی خود به تحریم شخص آیت الله خامنه ای اشاره می کند. تجربه تحریم رهبران کشورها از سوی دولت آمریکا، مانند تحریم صدام حسین یا معمر قذافی نشان می دهد که واشینگتن زمانی رهبران کشورها را تحریم می کند که از تعامل با آنها دلسرد شده باشد. البته ترامپ قبل از اعمال این تحریم ها گفته بود، آماده است با رهبران کنونی ایران مذاکره کند و همچنان هم پیشنهاد گفتگو را روی میز حفظ کرده است. اما مقامات تهران که می گویند تحت فشار مذاکره نمی کنند، به راهی برای حفظ اعتبار خود نیاز دارند.
پس از سرنگونی پهپاد آمریکایی به دنبال انفجار سریالی نفتکش ها در دریای عمان، امیدواری به آغاز مذاکرات ایران و آمریکا افزایش یافت. به نظر می رسید، سپاه با ساقط کردن گلوبال هاوک، وجهه ای را که تهران برای گام نهادن در مسیر تعامل با واشینگتن به آن نیاز داشت، پدید آورده است. اما تحریم های جدید این معادله را به هم ریخت و اقدامات جدید از سوی تهران برای بازگشت به توازن قبل از تحریم های روز دوشنبه، دور از انتظار نخواهد بود.
در این بین اروپا که هم اکنون نیز نگران کاهش تعهدات ایران در برجام و افزایش تنش ها در منطقه است، به هدف آمریکا یعنی ایجاد اجماع بین المللی علیه جمهوری اسلامی نزدیک تر می شود و احتمالا تاریخ دوباره خود را تکرار می کند: مذاکره در شرایطی که همه فرصت های بهتر از دست رفته است.
